Słownik terminów astronomicznych
Atmosfera
Atmosfera to warstwa gazów otaczających planetę. Ziemska atmosfera zawiera tlen, dzięki któremu oddychamy.
Astronomical Unit (AU)
pozaukładowa jednostka odległości używana w astronomii równa dokładnie 149 597 870 700 m. Dystans ten odpowiada w przybliżeniu średniej odległości Ziemi od Słońca.
Atomy i molekuły
Atomy są głównym budulcem Wszechświata. Materia składa się z niewielkich cząstek zwanych atomami. Ludzkie ciało złożone jest z wielu miliardów atomów!
Biały karzeł
Kiedy gwiazda podobna do Słońca wypali swoje paliwo, zaczyna się zapadać. Materia wewnątrz gwiazdy zostaje ściśnięta do niewielkiej objętości i powstaje biały karzeł.
Brązowy karzeł
Brązowe karły to „prawie gwiazdy”. W odróżnieniu od gwiazd, nigdy nie były wystarczającą gorąc, by rozpoczęły się w ich wnętrzu reakcje termojądrowe produkujące energię.
Ciemna energia
Astronomowie wiedzą ile ciemne energii istnieje we Wszechświecie (ok. 68%), ponieważ obserwują w jaki sposób oddziałuje z materią. Poza tym, ciemna materia jest wielką zagadką.
Ciemna materia
Ciemna materia to tajemniczy materiał, który zawdzięcza nazwę faktowi, że nie wyświeca żadnego światła. We Wszechświecie znajduje się 5 razy więcej ciemnej materii niż widzialnej.
Ciemne mgławice
Ciemne mgławice wyglądają jak dziury na nocnym niebie (są całkowicie czarne). Niemniej jednak, nie są puste. To grube chmury kosmicznego gazu i pyłu blokujące wszelkie światło.
Czarna dziura
Czarne dziury powstają, gdy bardzo masywne gwiazdy umierają i są ściśnięte do niezwykle małej objętości. Mają bardzo silną grawitację, więc mogą nawet pochłonąć światło.
Czarny karzeł
Czarny karzeł to ostatnie stadium życia gwiazdy podobnej do Słońca. Kiedy gwiazda stygnie, nie wyświeca już światła, więc staje się czarnym karłem.
Czerwony karzeł
Czerwony karzeł to gwiazda, która w porównaniu z innymi gwiazdami jest stosunkowo niewielka i chłodna. Ich kolor (czerwony) związany jest z charakteryzującą je niską temperaturą.
Czerwony olbrzym
Kiedy gwiazda podobna do Słońca traci zapasy wodoru, zaczyna się powiększać i staje się bardziej czerwona – powstaje czerwony olbrzym.
Deszcz słoneczny
Tak jak na Ziemi, na Słońcu czasem pada deszcz. Ale nie jest to woda, ale naładowany, rozgrzany gaz, nazywany plazmą.
Droga Mleczna
Droga Mleczna to Galaktyka, w której żyjemy. Słońce jest jedną ze 100 miliardów gwiazd w Drodze Mlecznej.
Dysk galaktyczny
Galaktyki spiralne mają kształt dysku (jak płyta CD) ze zgrubieniem centralnym. Płaski obszar nazywamy galaktycznym dyskiem, składającym się z gazu, pyłu i młodych gwiazd
Dysk protoplanetarny
Dysk protoplanetarny to pierścień gazu otaczający młodą gwiazdę. Dysk taki może przekształcić się w układ planetarny, jak w przypadku Układu Słonecznego.
Egzoplaneta
Planeta pozasłoneczna – planeta znajdująca się w układzie planetarnym, krążąca wokół gwiazdy (lub gwiazd) innej niż Słońce.
Fale grawitacyjne
Fale grawitacyjne powstają w trakcie energetycznych wydarzeń, jak np. eksplozja gwiazdy lub zderzenie czarnych dziur. Jak fale na wodzie, przypominają fale w czasoprzestrzeni.
Fale radiowe
Fale radiowe fale elektromagnetyczne w zakresie od 30 kHz do 300 000 MHz. Są wykorzystywane w komunikacji do przesyłu sygnałów. Telefony komórkowe i telewizory korzystają z tego rodzaju przesyłu.
Galaktyczne halo
Każda galaktyka otoczona jest materią w formie halo. Składa się ono ze starych gromad gwiazd, kosmicznego pyłu i gazu oraz ciemnej materii.
Galaktyka eliptyczna
Wyróżniamy trzy rodzaje galaktyk, które mają różne kształty. Galaktyki eliptyczne są w kształcie piłki do rugby. Są to stare galaktyki, bez obszarów formowania nowych gwiazd.
Galaktyka gwiazdotwórcza
Galaktyki gwiazdotwórcze to galaktyki, w których gwiazdy powstają bardzo szybko – przeważnie 10 000 razy szybciej niż w normalnych galaktykach!
Galaktyka karłowata
Galaktyki karłowate są znacznie mniejsze niż standardowe galaktyki. Składa się na nie zaledwie kilka miliardów gwiazd, a nie (jak w przypadku normalnych galaktyk) setek miliardów.
Galaktyka nieregularna
Wyróżniamy trzy rodzaje galaktyk, które mają różne kształty. Galaktyki nieregularne występują w wielu różnych kształtach i rozmiarach.
Galaktyka spiralna
Wyróżniamy trzy rodzaje galaktyk, które mają różne kształty. Galaktyki spiralne są najpiękniejsze, posiadają długie rozgwieżdżone ramionami skręcone wokół centralnego wybrzuszenia.
Galaktyka
Galaktyka to olbrzymia grupa gwiazd, wraz z gazem i pyłem. Galaktyka którą zamieszkujemy nazywa się Drogą Mleczną.
Gazowy olbrzym
Jowisz, Saturn, Uran i Neptun to tzw. gazowe olbrzymy. Są one znacznie większe od planet wewnętrznych Układu Słonecznego i składają się głównie z gazu.
Gęstość
Gęstość jest miarą tego, jak dużo materii znajduje się w danym obiekcie. Na przykład, balon i kula do gry w kręgle mają takie same rozmiary, ale różną gęstość.
Grawitacja
Grawitacja to siła, która działa na wszystkie obiekty posiadające masę. Utrzymuje nasze stopy na ziemi, a Ziemię i inne planety na orbitach wokół Słońca.
Gromada gwiazd
Gromada gwiazd to grupa gwiazd związanych grawitacją w przestrzeni kosmicznej. Gromada gwiazd może się składać z kilkuset lub wielu milionów obiektów.
Gromady kuliste
Gromady kuliste to olbrzymie grupy gwiazd związanych ze sobą grawitacją. Składają się czasem z setek tysięcy, czy nawet milionów gwiazd.
Gromady otwarte
Gromady otwarte to grupy gwiazd powstałych z tego samego obłoku gazu i pyłu. Składają się z tysięcy gwiazd lekko związanych ze sobą grawitacyjnie.
Gwiazda
Gwiazda to olbrzymia kula gorącego i świecącego gazu, utrzymywana przez działanie grawitacji. Najbliższą nam gwiazdą jest Słońce.
Gwiazda neutronowa
Kiedy gwiazda o dużej masie osiąga kres jej życia, eksploduje. Jądro gwiazdy, które przetrwa wybuch zostaje ściśnięte do niewielkiej objętości i nazwane jest gwiazdą neutronową.
Jednostka Astronomiczna (AU)
Jednostka Astronomiczna to średnia odległość pomiędzy środkiem Ziemi a środkiem Słońca około 150 milionów kilometrów (dokładnie 149 597 870 700 m).
Katalog Messiera
Katalog Messiera to lista 110 kosmicznych obiektów, stworzona w XVII wieku przez francuskiego astronoma Charlesa Messiera.
Korona
Korona słoneczna to warstwa gorącego gazu otaczającego Słońce.
Kometa
Komety składają się z lodu, pyłu i odłamków skalnych, więc czasem nazywane są „brudnymi kulami śnieżnymi”. Pochodzą z zewnętrznych rejonów Układu Słonecznego i krążą wokół Słońca.
Księżyc
Księżyc jest naturalnym satelitą okrążającym planetę. Większość planet Układu Słonecznego posiada co najmniej jednej księżyc, jak Ziemia, niektóre z planet mają ich kilkadziesiąt.
Masa
Masa mówi nam jak dużo materii ma dane ciało. To stała wartość, w odróżnieniu od wagi obiektu. To ile dany obiekt waży zależy od grawitacji, jaka na niego działa.
Meteoroidy
Meteoroidy to odłamki skalne poruszające się po orbicie wokół Słońca. Mogą mieć średnicę między 0,1 mm a 10 m. Większe od meteoroidów obiekty to planetoidy lub komety, mniejsze — pył międzyplanetarny. Ocenia się, że w ciągu doby do atmosfery ziemskiej wpada kilkaset milionów meteoroidów.
Meteoryt
Gdy meteoroid, kometa lub planetoida spadnie na Ziemię, zwana jest meteorytem. Średnio każdego roku wpada w ziemską atmosferę ok. 15 000 ton meteoroidów i pyłu kosmicznego.
Meteor
świecący ślad, jaki zostawia po sobie meteoroid lecący w atmosferze ziemskiej. Jasny ślad powstaje w wyniku świecenia par ulatniających się z powierzchni meteoroidu oraz z nagrzanych i zjonizowanych gazów atmosfery wzdłuż trasy jego przelotu.
Mgławica
Mgławica to obłok gazu i pyłu znajdujący się w przestrzeni kosmicznej. Niektóre z nich to pozostałości po umierających gwiazdach, inne – miejsca narodzin gwiazd.
Mgławica planetarna
Mgławica planetarna nie ma nic wspólnego z planetami. To obłok kosmicznego gazu i pyłu powstały w momencie, gdy podobna do Słońca gwiazda wyrzuca swe zewnętrze warstwy w przestrzeń
Mgławice emisyjne
Mgławice emisyjne to obłoki kosmicznego gazu i pyłu, ogrzewane przez znajdujące się niedaleko gwiazdy. Obłoki tracą ciepło wypromieniowując światło (jak neony).
Mgławice refleksyjne
Mgławice refleksyjne to obłoki kosmicznego pyłu, które odbijają światło pochodzące od bliskich gwiazd. Takie obłoki są zazwyczaj koloru niebieskiego.
Mikrofale
Mikrofale to rodzaj niewidzialnego światła. Wykorzystywane są do przesyłania informacji, ponieważ mogą podróżować w deszczu, śniegu, czy też przez chmury.
Miliard
Miliard to tysiąc milionów (1 000 000 000).
Molekuły
Molekuła to cząsteczka składająca się z co najmniej dwóch atomów. Np. woda jest molekułą złożoną z dwóch atomów wodoru i jednego atomu tlenu.
Naturalne satelity
Istnieją dwa rodzaje satelitów: naturalne i sztuczne. Satelity naturalne to ciała niebieskie krążące wokół innych obiektów, jak np. Księżyc krążący wokół Ziemi.
Obiekty bliskie Ziemi (NEO)
Obiekty bliskie Ziemi (nazywane także NEO) to niewielkie ciała w Układzie Słonecznym, jak np. planetoidy lub komety, który zbliżają się do Ziemi.
Ośrodek międzygwiazdowy
Ośrodek międzygwiazdowy (ISM) to materia znajdująca się w przestrzeni kosmicznej między gwiazdami – głównie pył i gaz.
Obłok Oorta
Większość astronomów uważa, że Obłok Oorta to olbrzymia warstwa wokół Układu Słonecznego, która składa się z komet i lodowych odłamków.
Orbita
Orbita to droga po której porusza się dane ciało, satelita, czy np. statek kosmiczny. Ziemia poruszając się po orbicie wokół Słońca potrzebuje rok na wykonanie całego obiegu.
Pas Kuipera
Pas Kuipera to ciemny, zimny obszar Układu Słonecznego znajdujący się poza orbitą Neptuna. Astronomowie uważają, że składa się z komet, planetoid i innych małych lodowych ciał.
Pas Planetoid
Pas Planetoid to rejon Układu Słonecznego między orbitami Marsa i Jowisza. Znajduje się w nim wiele planetoid i planet karłowatych.
Pierwiastki
Istnieje ponad sto różnych rodzajów atomów, zwanych pierwiastkami. Atomy poszczególnych pierwiastków są identyczne. Przykładami pierwiastków są tlen, żelazo czy złoto.
Planeta
Planeta, jak np. Ziemia czy Jowisz, jest olbrzymim ciałem krążącym wokół gwiazdy jak Słońce. Planeta nie świeci własnym światłem, lecz odbija światło gwiazdy.
Planeta karłowata
Planeta karłowata to obiekt w Układzie Słonecznych, który jest większy od komety, ale mniejszy od planety. Nasz Układ Słoneczny ma pięć znanych planet karłowatych, w tym Plutona.
Planeta typu ziemskiego
Merkury, Wenus, Ziemia i Mars to planety typu ziemskiego. Wszystkie te planety mają rozmiary podobne do Ziemi i są planetami skalistymi.
Planetoida
Planetoidy to bryły skalne i metalu będące pozostałościami po tworzeniu się Układu Słonecznego. Większość z nich znajduje się między orbitami Marsa i Jowisza (Pas Planetoid).
Podczerwień
Podczerwień to rodzaj niewidzialnego światła. Ludzkie ciało promieniuje w podczerwieni, więc detektory podczerwone można używać jako kamer nocnych.
Pole magnetyczne
Pole magnetyczne to obszar wokół magnesu, gdzie można wyczuć siłę przyciągającą lub odpychającą.
Pozostałości po supernowej
Pozostałości po supernowej to obłok kosmicznego gazu i pyłu powstały w wyniku eksplozji masywnej gwiazdy.
Promieniowanie gamma
Promieniowanie gamma to rodzaj niewidzialnego światła. Jest najbardziej energicznym rodzajem promieniowania i powstaje np. w trakcie wybuchu supernowej.
Promieniowanie X
Promieniowanie X to rodzaj niewidzialnego światła. Może przechodzić przez materiały jak np. skóra czy mięśnie, więc jest wykorzystywane do prześwietlania kości.
Pulsar
Pulsary to niezwykle zwarte obiekty obracające się kilkaset razy na sekundę. Wyświecają fale radiowe, które omiata Ziemię w formie pulsów, przypominając latarnie morskie.
Pył kosmiczny
Pył kosmiczny składa się z maleńkich cząstek materii znajdujących się w przestrzeni kosmicznej. Dziesiątki tych cząstek można by zmieścić w objętości główki od szpilki.
Robot
Robot to urządzenie kontrolowane przez komputer. Roboty potrafią wykonywać wiele czynności, jak np. czyszczenie dywanów, kontrolowanie teleskopów czy nawet budowanie samochodów!
Rok świetlny
Rok świetlny to miara odległości. Jest to dystans, jaki przemierzy światło w ciągu roku – ok. 9.4 trylionów kilometrów.
Siła
Siła może mieć działanie przyciągające lub odpychające na dany obiekt. Przykładem siły jest tarcie czy grawitacja.
Słońce
Słońce jest gwiazdą i centralnym ciałem Układu Słonecznego. Wszystko co się w nim znajduje porusza się wokół Słońca. Bez światła od Słońca nie istniałoby życie na Ziemi.
Soczewkowanie grawitacyjne
Masywne obiekty, jak np. galaktyki czy ich grupy, zaginają promienie świetlne poprzez działanie grawitacji. To zjawisko nazywamy „soczewkowaniem grawitacyjnym”.
Średnica
Średnica to odległość pomiędzy najszerszymi częściami sfery lub koła. Przykładowo – średnica Ziemi wynosi ok. 12 700 kilometrów.
Supernowa
Supernowa to wybuch, w którym umiera masywna gwiazda. Supernowe to jedne z najbardziej energetycznych zjawisk – w trakcie ich wybuchu powstaje tyle światła ile wyświeca galaktyka!
Światło widzialne
Istnieje kilka rodzajów światła, m.in. światło widzialne. To jedyny rodzaj światła, który mogą zarejestrować nasze oczy. Światło widzialne składa się ze wszystkich kolorów tęczy.
Sztuczne satelity
Sztuczne satelity powstały na Ziemi i zostały wystrzelone w kosmos. Są niezmiernie przydatne m.in. w zbieraniu i przekazywaniu informacji, komunikacji, czy nawigacji.
Teleskop
Teleskop to narzędzie używane do obserwacji obiektów, które znajdują się daleko. Często używa się ich do oglądania odległych planet, gwiazd i galaktyk.
Układ podwójny
Cztery na pięć obserwowanych przez nas każdej nocy gwiazd to nie pojedyncze gwiazdy, ale ich pary lub grupy. Dwie gwiazdy nazywamy układem podwójnym.
Układ Słoneczny
Układ Słoneczny składa się ze Słońca i wszystkich obiektów, które wokół niego krążą. Należy do niego osiem planet, pięć planet karłowatych, księżyce, komety, planetoidy itp.
Ultrafiolet
Ultrafiolet (UV) jest rodzajem niewidzialnego światła. Fale UV są wysokoenergetyczne, a promienie UV pochodzące ze Słońca mogą spowodować uszkodzenie komórek skórnych i poparzenie.
Wielki Wybuch
Ok. 14 miliardów lat temu cały Wszechświat mieścił się w objętości tysiące razy mniejszej niż główka szpilki. Właśnie wtedy nastąpił wybuch i powstał Wszechświat, który dziś znamy.
Wszechświat
Wszechświat to wszystko co istnieje, planty, gwiazdy, galaktyki i wszelkie inne obiekty znajdujące się zarówno na Ziemi, jak i w przestrzeni kosmicznej.
Zaćmienie Księżyca
Zjawisko kiedy Ziemia znajduje się między Księżycem a Słońcem i Księżyc zostaje całkowicie okryty jej cieniem nazywamy „zaćmieniem Księżyca”.
Zaćmienie Słońca
Zjawisko kiedy Księżyc przechodzi między Słońcem a Ziemią i blokuje światło Słońca nazywamy „zaćmieniem Słońca”.
Zgrubienie centralne
Galaktyki spiralne posiadają zgrubienie znajdujące się w ich centrum. Złożone jest ono ze starych gwiazd oraz kosmicznego gazu i pyłu.
Słownik pochodzi ze znakomitej strony promującej astronomię dla najmłodszych. Zapraszamy wszystkich na SPACE SCOOP . Materiały do nowinek Space Scoop dostarczają instytucje partnerskie.
Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO), Obserwatorium NASA Chandra X-Ray,
Europejska Agencja Kosmiczna Space (ESA), Narodowe Astronomiczne Obserwatorium Japonii (NAOJ),
Holenderski Instytut Radioastronomiczny (ASTRON), Europlanet,
Południowoafrykańskie Obserwatorium Astronomiczne (SAAO), Royal Astronomical Society (RAS),
sieć Las Cumbres Observatory Global Telescope (LCOGT), NASA/ESA Hubble.
CIEKAWOSTKI
Ile trwa obrót Ziemi wokół osi?
Jeden pełny obrót Ziemi trwa 23h 56min 4s. „Brakujące” minuty wynikają z przesunięcia się Ziemi na orbicie – gdyby obrót Ziemi trwał dokładnie 24h, to następnego dnia o tej samej porze Słońce nie znalazłoby sie już w tym samym punkcie nieba. Łatwo obliczyć, iż jest to 24h (czas obrotu) dzielone przez 365 (ilość obrotów w ciągu obiegnięcia orbity) = 3 min 56s.
Zlokalizowano planetę, która może nadawać się do zamieszkania
Międzynarodowy zespół astronomów odkrył w pobliskim układzie gwiezdnym trzy nowe planety skaliste. Wśród nich jest egzoplaneta, na której mogą panować odpowiednie warunki dla rozwoju i przetrwania życia bakteryjnego. Trzy nowe planety orbitują wokół czerwonego karła Gliese 1061, który znajduje się zaledwie 17 lat świetlnych od Słońca. Jest to 20. gwiazda, najbliższa Układowi Słonecznemu. Wszystkie egzoplanety są skaliste i przypominają Ziemię pod względem wielkości. Jednak astronomowie zwrócili uwagę, że Gliese 1016 d, która jest położona najdalej od swojej gwiazdy macierzystej, znajduje się w tzw. strefie zamieszkania. Na jej powierzchni powinny panować temperatury umożliwiające przejście wody w stan ciekły.
Coraz więcej ekspertów uważa, że Pluton jest pełnoprawną planetą
Astronomowie wciąż prowadzą spór o Plutona, który 13 lat temu został zdegradowany do rangi planety karłowatej. Wielu naukowców uważa, że Pluton powinien odzyskać swoją dawną chwałę. Okazuje się, że podobnego zdania jest sam administrator NASA.
Jednak poglądy administratora NASA niczego tu nie zmienią. Według Międzynarodowej Unii Astronomicznej, Pluton nie spełnia kluczowego warunku, a mianowicie nie posiada oczyszczonej orbity. Przyjęta definicja planety pozwoliła rozwiązać problem, dotyczący setek innych obiektów o wielkości zbliżonej do Plutona.